دکتر سعید ملایری

تحریک حواس از طریق موسیقی ، البته به صورت تفریحی میتواند به گسترش توانایی کودکان برای بیان احساسات ، ارتباطات و گسترش حرکات منظم کمک کند. مدارک نشان میدهد که تواناییهای کلامی میتواند با تحریک هر دو نیمکره مغز گسترش یابد ، موسیقی در زمینه شناخت و کمک به رفع مشکلات رفتاری نیز کاربرد فراوانی دارد و این تغییرات رفتاری خاصه در سنین رشد و کودکی حائز اهمیت است.

علت این تاثیر گذاری این است که هنر به طور کلی و در این جا موسیقی با توجه به بار عاطفی آن به عنوان نوعی وسیله تخلیه روانی به کار برده میشود و کودکانی که دچار تنش و فشار روانی هستند با برون فکنی فشارها و هیجانات از طریق موسیقی، به حد مطلوب هیجان و آرامش دست مییابند. به استثنای مواردی که مشکل کودک ریشه جسمی یا ارگانیک ( اندامی ) دارد تاثیر موسیقی در رفتار کودک در مقایسه با سایر شیوه های دیگر از جمله دارو درمانی موفق تر بوده و بیش از هر روش دیگری در تعدیل رفتارهای کودک موثر است اگر چه در مورد نقصهای ارگانیک نیز نقش موسیقی را نباید از نظر دور داشت ، موسیقی ، میتواند برای همه سودمند باشد .

افزون بر اینکه میتوان آن را در درمان کسانی که بیماری و مشکلات جسمی، عاطفی یا اجتماعی دارند به کار برد، حتی افراد سالم نیز میتوانند از آن برای آرامش، کاهش استرس و بهبود روحیه، همراه تمرینهای ورزشی استفاده کنند.موسیقی، هیچگونه عوارض سمی و زیانآوری ندارد. موسیقی درمانگرها به بیماران خود کمک میکنند به شماری از هدفهایی که میتوان با موسیقی به آن دست یافت، برسند. از جمله آنها بهبود ارتباطات، رشد درجات ادبی و تحریک تواناییها. همچنین میتوان در رفتاردرمانی و کنترل درد، از موسیقی کمک گرفت.

برای بهتر گوش کردن به موسیقی دو مطلب را به خاطر بسپارید :
1- صدای موسیقی در حدی باشد که شما با آن راحت هستید.
2- خودتان را تسلیم موسیقی کنید.

موسیقی درمانی
موسیقی درمانی، ( موزیکتراپی ) روشی در کنار علم پزشکی است که در آن افراد دوره دیده ، موسیقی را به شیوه تخصصی به کار میبرند. برنامهها به گونهای طراحی شدهاند که به افراد کمک می کند در نبردهای جسمی ، عاطفی ، روحی ، ذهنی و اجتماعی پیروز شوند.
موسیقی درمانی عبارتست از :

القاء آرامش روحی و روانی تسریع روند بهبود بیماریها بهبود عملکرد ذهنی و ایجاد سلامتی در روح و روان

تأثیرات جسمی
واکنش مغز در برابر موسیقی، تغییراتی را در بدن ایجاد میکند. آهنگ میتواند بدن را به سوی الگوی تنفسی آرامتر و عمیقتر هدایت کند که همین امر سبب آرام شدن جسم میشود و تأثیر آرامبخشی دارد.ضربان قلب و فشار خون در برابر نوع موسیقیای که شنیده میشود، واکنش نشان میدهند. بلند یا کوتاه بودن صدا، بر سرعت ضربان قلب و سرعت محرکی که عصب شنوایی را تحریک میکند، تأثیر میگذارد. صداهای بلند و تند، سرعت ضربان قلب و فشار خون را بالا میبرند و صداهای آهسته، ملایم و منظمتر ضربان قلب و فشار خون را منظم میکند.

موسیقی همچنین میتواند انبساط عضلانی را تسکین بدهد و تواناییها را بالا ببرد. میزان اندروفین (تسکین دهنده طبیعی درد) با گوش دادن به موسیقی افزایش یافته، میزان هورمونهایی که باعث استرس میشوند، کاهش مییابد. این تأثیرات شاید بتواند تا اندازهای علت تأثیر موسیقی در بهبود سیستم ایمنی را توضیح دهد. مطالعاتی که در سال ١٩٩٣. م در دانشگاه میشیگان انجام شد، نشان داد گوشدادن موسیقی حتی برای پانزده دقیقه، میتواند قسمت اول اینترلئوکین را افزایش دهد که نتیجه آن، افزایش مصونیت و ایمنی بدن است.

تأثیرات ذهنی
توجه به نوع و سبک صوت و صدا ، موسیقی میتواند فرد را هوشیار کرده، یا به آرامش او کمک کند. به وسیله موسیقی میتوان، قدرت حافظه و یادگیری را افزایش داد.نتیجه سودمندتر موسیقی، بهبود توانایی تمرکز است، مطالعه در این زمینه نشان داد که دانشجویان کالج، مسائل ریاضی را بعد از گوش دادن به موسیقی کلاسیک، بهتر و راحتتر حل میکنند، و از آن اصطلاح «تأثیر موزارت» رایج شد.

کاربرد موسیقی درمانی در نارسائی های گفتاری :
افرادی که در ارتباط کلامی مشکل دارند با خواندن آوازها و سرودهای مخصوص میتوانند شمرده تلفظ کنند ، گفتار مورد نیاز و مهارت در تشخیص لغات رشد و تمرین کنند. ریتم و صدای موسیقی همچنین می تواند تقویت جریان تکلم را در اختلالات گفتاری مانند لکنت زبان آسان سازد. از موسیقی برای اشخاص زبان پریش ( آفازیک ) به عنوان روش برای برقراری رابطه کلامی می توان استفاده کرد، تکنیک شناخته شده، درمان آوازی ملودیک (Melodic intonation Therepy) ( M.I.T) این تکنیک، در اوایل دهه هفتاد میلادی به عنوان یک روش ترمیمی برای بخشی از مسائل گفتاری بزرگسالان زبان پریش به وجود آمده است.

در این روش جملات کوتاه در نمونه های ساده آهنگین، با آواز خوانده می شود. به موازاتی که بیماران عبارات و جملات را یاد می گیرند، آهنگ ها کمرنگ تر و محو می شوند، این روش بر پایه این نظریه قرار گرفته که وقتی نیم کره سمت چپ، آسیب می بیند می توان به وسیله اغراق در آواز (ریتم، با تأکید بیان کردن و جملات ملودیک) با کمک نیم کره راست مغز، تکلم را کمک، تحریک و تسهیل کرد.

مشاهدات و تجربیات اخیر نشان داده است که کاربرد موسیقی در درمان ناتوانیهای یادگیری اشخاصی که آسیب های شنوایی دارند، اشخاصی که آسیب های بینایی یا آسیب های گفتاری دارند، مورد استفاده قرار میگیرد.فعالیتهای شنوایی موزیکی، که افراد را به توجه و نظم بخشیدن وبه خاطر آوردن محرکها شنوایی ملزم می سازد می تواند به آنها در تقویت گوش دادن و تمرکز در وظایف محوله کمک کند.

تجربیات موزیکی که در تقویت مهارتهای درک شنوایی به کار می رود شامل فعالیت های چون :
1 - نشان دادن شروع و خاتمه ی اصوات با کلمه یا اشاره
2 - مشخص کردن محل اختفای منابع صدا
3 - مشخص کردن تفاوت اصوات بلند و کوتاه یا آهسته و تند با استفاده از راهنماییهای لازم
4 - حرکت کردن، بازی کردن یا دست زدن به همراه موسیقی
5 - خواندن یا نواختن ساز با صدای بلند و کوتاه و تند و آهسته با کلمات یا اشارات
6 - تقلید الگوهای ریتمیک
7 - تشخیص شباهت یا زیر و بمی فواصل اصوات با استفاده از کلام یا اشارات
8 - نواختن ساز به دنبال نواختن مربی

فعالیت هایی برای تقویت مهارتهای حسی بینایی
1 فعالیتهای سازی که فرد را ملزم می سازد تا برای نواختن ساز به علایم بینایی رهبر توجه کند
2 تشخیص محل علایم و نتها بر خطوط موسیقی
3 بازیهای موزیکال که فرد را موظف می سازد تا حرکات دیگران را تقلید کند
4 نواختن سازهای دارای علایم رنگی
5 معرفی رنگها ، اشکال یا اشیاءِ به وسیله ی آواز
6 دسته بندی صدای بلزها از بزرگترین تا کوچکترین و مرتب کردن آنها برحسب اندازه های منظم
7 ساختن و نواختن به وسیله ی علایم موزیکالی که در آن رنگها ، تصاویر ، اشکال و حروف که نشان دهنده ی سازها اصوات زیر و بمی یا الگوهای ریتمیک خاصی باشد.

تقویت مهارتهای هماهنگی حرکتی
1 انجام حرکات جابه جایی ( قدم زدن ، پریدن و دویدن ) با صدای یکنواخت یا رتیمیک موسیقی
2 انجام حرکات غیر جابه جایی (خم شدن، جنبیدن،تکان خوردن و غیره ) با صدای موسیقی
3 انجام اعمالی که اشعار آوزهاتوصیف شده
4 یادگیری و بازیهای حرکتی
5 نواختن سازها با حرکات متنوع

فعالیتهایی برای تقویت مهارتهای مقدماتی گفتار (مهارتهای ارتباط و زبان ادراکی و بیانی )
1 نواختن سازهای ساده ی بادی مانند کازوما، سوتها و فلوت که تنفس را تقویت می کند و عضلانی مورد نیاز تکلم را کنترل می نماید.
2 خواندن حروف صدا دار و هجاهای ساده به تقلید از درمانگر
3 انجام اعمال یا نواختن سازها که وسیله آواز هدایت شود
4 خواندن آوازها
5 اضافه کردن لغات جدید برای ساختن اشعار تازه برای آوازها یا نوشتن ابتکاری اشعار

فعالیت هایی برای تقویت مهارتهای ارتباط اجتماعی
1 خواندن آوازها یا سرودهایی که درمانجویان نیاز دارند
2 خواندن آوازها و سرودهایی که به طور متناوب گروه و تک خوان پاسخ می دهند

کاربرد موسیقی در درمان ناتوانی های یادگیری
موسیقی درمانی برای افراد ناتوان در یادگیری بر محمور یکی از چهار مورد زیر یا بیشتر تمرکز دارد.
1- دستیابی به اداره ی رفتار
2 استفاده از موسیقی به عنوان یک پاداش و تقویت کننده جهت انجام درست وظایف تحصیلی
3 استفاده از فعالیتهای موزیکی برای ارائه و یا شرح مفاهیم و جریان های ویژه تحصیلی
4 بالا بردن سطح رشد عاطفی و اجتماعی برای افرادی که ناتوانی در یادگیری دارند.
منبع : ویکی پدیا